Rozbiór Polski w
roku 1772, zastaje miasto wyniszczone
walkami konfederatów barskich. Austriacy rozpoczynają od
sprowadzenia
urzędników niemieckich, którzy zarządzają
wyburzenie murów miejskich łącznie z
bramami i basztami, następnie rozebrany zostaje podupadający ratusz.
Dawna
chwała i znaczenie miasta zostaje przekreślona. Klasztory, kościoły i
cerkwie
zostają skasowane lub rozebrane: Dominikanie, Dominikanki, Bonifratrzy,
Karmelici, Jezuici, kościół św. Rocha oraz drewniane cerkwie
na przedmieściach.
Majątek klasztorny i kościelny zostaje za bezcen oddany Żydom, dzieła
sztuki
zniszczone, a majątki ziemskie wcielone do funduszu religijnego.
Kościół
Karmelitów podarowany zostaje Rusinom na cerkiew.
Ograniczona zostaje liczba
duchowieństwa w Katedrze, a skarbiec katedralny - zrabowany.
W
1783 roku wprowadzono
sądownictwo i prawodawstwo austriackie. Starostwo przemyskie trafia na
licytacji w ręce hr. Ignacego Cetnera z Krakowa - Przemyśl pozbawiony
zostaje
praw wolnego miasta. Po wielu prośbach, w 1789 roku, przywilejem
cesarskim
zostają one przywrócone, jednak urzędowym językiem
magistratu jest niemiecki.
Miasto nawiedzane jest wieloma chorobami i klęskami żywiołowymi. Do
tego
dochodzą rozruchy oraz aspiracje niepodległościowe. W roku 1867 kraj
otrzymuje
Konstytucję, a w 1872 otwarta zostaje linia kolejowa z Przemyśla na
Węgry.
Przełom przychodzi w roku 1873, kiedy to Przemyśl zostaje twierdzą I
klasy.
Wzrasta liczba mieszkańców, ożywia się ruch budowlany,
zabudowują się
przedmieścia, a miasto przybiera nowoczesny wygląd.
Odmianę
losów miasta
najlepiej odzwierciedla wzrost liczby mieszkańców:
1808 rok - 7538 mieszkańców;
1850 rok - 9500 mieszkańców;
1860 rok - 10140 mieszkańców;
1870 rok - 15185 mieszkańców;
1880 rok - 20667 mieszkańców;
1890 rok - 35209 mieszkańców;
1900 rok - 46259 mieszkańców;
1910 rok - 54692 mieszkańców (47% wyznania
rzymskokatolickiego, 22% wyznania
greckokatolickiego oraz 30% Żydów).
W czasach
autonomii
galicyjskiej Przemyśl jest odwiedzany i wizytowany m.in. przez cesarza
Franciszka Józefa I (5 IX 1886, 8 IX 1889, 8 IX 1893),
arcyksięcia Rudolfa (2
VII 1887). Powstają liczne zakłady przemysłowe (np. młyn parowy
Fraenklów -
1886 r.).
Powołana
w 1871 roku
Dyrekcja Budowy Twierdzy Przemyśl, miała za zadanie z przekazanych
funduszy
wyprowadzić rozpoczęte już w połowie XIX wieku prace umocnieniowe do
fazy
osiągnięcia zdolności bojowej przez Twierdzę typu pierścieniowego, nad
którą to
właśnie pracowali inżynierowie wojskowi. Do chwili wybuchu I Wojny
Światowej,
po różnych przestojach spowodowanych sytuacją polityczną,
zmianach technicznych
oraz cięciach finansowych, gotowe były: pierścień zewnętrzny
fortów o obwodzie
45 km, obiekty wspierające i zaplecza oraz rdzeń (noyau) Twierdzy z
pierścieniem wewnętrznym fortów
o średnicy przybliżonej 6 km. W roku 1914 po ogłoszeniu mobilizacji,
celem
postawienia Twierdzy w stan bojowy zaczęło się również
oczyszczanie przedpola.
W ten sposób spalono i zrównano z ziemią 27
okolicznych wsi (m.in.: Grochowce,
Hermanowice, Rożubowice, Stanisławczyk, Popowice, Dziewięczyce,
Pleszowice,
Byków, część Bolestraszyc, Wyszatyce, Walawę, Małkowice,
Duńkowiczki,
Orzechowce, Ujkowice, Hnatkowice, Trójczyce, Batycze,
Łętownię, Kuńkowce,
Wapowce i inne). Wycinano i palono lasy i zadrzewienia mogące
ograniczyć
widoczność i obserwację z fortów. Ludność Przemyśla do 18
września 1914 roku w
dużej części opuściła miasto. Twierdza zapięła się na stalowo -
betonowy zamek
i oczekiwała szturmu.
4 października
rozpoczęła się nawała artyleryjska skierowana na forty, lecz jakość i
kaliber
dział nie dawały żadnej nadziei na odniesienie sukcesu. Wymiana ognia
artyleryjskiego
trwała 3 dni, a zdecydowaną przewagę miała artyleria forteczna,
która
błyskawicznie uciszała zlokalizowane punkty Rosjan. Wojskami
oblegającymi
Twierdzę dowodził bułgarski generał Dimitriew. Wojska skierowane do
szturmu
zostały krwawo odparte, pozostawiając po pierwszym oblężeniu 40 tys.
zabitych
żołnierzy.
W dniu 10
października Przemyśl mógł odetchnąć aż do 12 listopada, bo
do
tego
czasu armia rosyjska musiała się cofnąć przed przybyłymi w odsiecz
wojskami pod
dowództwem gen. Boroewicza. Od 12 listopada aż do 22 marca
1915
roku, trwało
drugie oblężenie Twierdzy, mające na celu pozbawienie załogi żywności i
amunicji. Zamiar ten powiódł się tylko częściowo, zawiodło
natomiast morale
wysokiej kadry oficerskiej pochodzącej z różnych stron
Europy.
Do wysadzenia i
poddania Twierdzy przyczyniły się właśnie akty zdrady i sprzedaży
planów, jak
też zamiarów taktycznych komendantury Twierdzy. Widząc to
wszystko i mając na
uwadze o wiele groźniejszą perspektywę dostania się w ręce rosyjskie
potężnego
obiektu obronnego, feldmarszałek Kusmanek podejmuje decyzję o
wysadzeniu
wszystkich taktycznych obiektów w Twierdzy. Między 22 marca
a 2
czerwca,
Przemyśl znajdował się w rękach rosyjskich. Był w tym czasie grabiony,
rabowany, a ludność nękana i znieważana. Odbicie Twierdzy następuje
przy
wsparciu artylerii niemieckiej oraz moździerzy największych
kalibrów. Akcja ta
trwa niecały tydzień. W ciągu tego czasu przeważająca ilość
obiektów
fortecznych zostaje dodatkowo zniszczona.
